ИСТИНА

Η μελέτη μας εστιάζεται στον σχηματισμό των θηλυκών παράγωγων ουσιαστικών από αρσενικά nomina agentis με επιθήματα –τήρ, -τωρ, -της καθώς και την παραγωγικότητά τους στα αρχαία ελληνικά (ΑΕ) και σε άλλες περιόδους εξέλιξης της ελληνικής γλώσσας. Με το θέμα του σχηματισμού των λέξεων στην ΑΕ ασχολούνται πολλοί μελετητές (πρβλ. Debrunner), για την παραγωγικότητα των λέξεων από την ελληνιστική κοινή έως τη σύγχρονη γλώσσα έχουν γραφεί επίσης πολλά έργα (πρβλ. Browning). Ο στόχος μας όμως είναι να μελετήσουμε λεπτομερώς τον σχηματισμό των θηλυκών ουσιαστικών σε κάθε περίοδο της ελληνικής γλώσσας ώστε να αναλύσουμε αλλαγές στο μορφολογία και λεξιλόγιο που οδηγούν στην κατάσταση που παρατηρούμε στη ΝΕ. Για αυτό τον σκοπό θα αντλήσουμε τα θηλυκά παράγωγα από τα σώματα κειμένων της ΝΕ, το σώμα TLG και λεξικά της Αρχαίας, Μεσαιωνικής και Νέας Ελληνικής γλώσσας. Nomina agentis με επιθήματα –τήρ, -τωρ και –της στα αρχαία ελληνικά αποτελούν αρσενικά ουσιαστικά τα οποία προέρχονται από ρήματα, π. χ. βοτήρ < βόσκω, ῥήτωρ < εἴρω, ἀμύντης < ἀμύνω κ. ά. Λεξήματα με –τήρ και –τωρ σχηματίζονταν αρχικά από απλά ρήματα, ενώ λεξήματα με –της προέρχονταν από ονομαστικά σύνθετα (ἡγήτωρ < ἡγέομαι – ‘οδηγός’, αλλά κυνηγέτης < κύων, κυνός + ἡγέομαι ‘κυνηγός’). Πολλές φορές όμως στη μεθομηρική ποίηση τα επιθήματα –τήρ και –τωρ αντικαθιστούν το –της, π. χ.: μηλοβοτήρ αντί μηλοβότης. Επίσης η χρήση συγκεκριμένου επίθετου σε αρσενικά nomina agentis εξαρτάται από τη διάλεκτο: στη δωρική επιθήματα –τήρ και –τωρ διατηρήθηκαν περισσότερο, ενώ στην ιωνική διάλεκτο το επίθημα –τήρ πολύ νωρίς αντικαταστάθηκε με –της, όπως και στην αττική (Debrunner 1917: 170-174). Στην ελληνιστική κοινή το επίθημα –τήρ γίνεται ακόμα λιγότερο παραγωγική (Browning 1983: 40). Όσον αφορά τα θηλυκά ουσιαστικά που σχηματίζονται από τέτοιου είδους αρσενικά, στην ΑΕ παρατηρούμε ότι από τα ουσιαστικά με –τήρ (που αργότερα αντικαθιστούν τα αρσενικά με –της) και -τωρ προέρχονται θηλυκά με επιθήματα –τειρα και –τρια, η κατανομή των οποίων εξαρτάται από εποχή ή διάλεκτο. Έτσι στον Όμηρο παρατηρούμε μόνο το επίθημα –τειρα (δρήστειρα < δρηστήρ), ενώ η αττική διάλεκτος προτιμά περισσότερο το επίθημα –τρια, διατηρώντας το επίθημα –τειρα μόνο σε μερικές λέξεις θρησκευτικού χαρακτήρα (σωτείρα < σωτήρ κ. ά.) (Debrunner 1917: 151). Στην ιωνική για σχηματισμό των θηλυκών παράγωγων ουσιαστικών από τα nomina agentis με –τήρ χρησιμοποιείται πιο συχνά το επίθημα –τρις: ἀκεστρίς ‘μαμή’ < ἀκεῖσθαι ‘θεραπεύω’ (Debrunner 1917: 191) (σημειωτέον ότι το αρσενικό ἀκεστήρ σρησιμοποιείται στην ΑΕ μόνο ως επίθετο, π. χ. τὸν ἀκεστῆρα χαλινὸν Soph.). Τα αρσενικά ουσιαστικά με –της σχηματίζουν παράγωγα θηλυκά με επίθημα –τις (προδότις < προδότης). Στην ελληνιστική κοινή τα επιθήματα –τειρα, -τρις, -τις εμφανίζονται πιο σπάνια ενώ η παραγωγικότητα του επιθήματος –τρια, το οποίο παρατηρούμε και στη ΝΕ, αυξάνεται σημαντικά. Στη σύγχρονη γλώσσα το επίθημα –τρια αποτελεί ένα από τα πιο παραγωγικά στον σχηματισμό σύγχρονων θηλυκών παράγωγων ουσιαστικών. Επομένως, μια λεπτομερής έρευνα λεξημάτων με το επίθημα αυτό μας φαίνεται ιδιαίτερα ενδιαφέρον.